stap 1 contact maken
contact maken en vertrouwen wekken
Contact maken betekent dat je over en weer in staat bent elkaar te begrijpen en verbinding te maken. Zonder dat contact is een productieve samenwerkingsrelatie eigenlijk niet mogelijk. In het begin van een coachingstraject ligt het accent dus bij voorkeur op elkaar leren kennen en vertrouwen opbouwen. Doe gezellig, toon oprechte belangstelling en laat merken dat wat hij/zij zegt, indruk op je maakt. Hiervoor is het in ieder geval handig als je goed kunt luisteren, samenvatten, doorvragen en complimenten geven.
Als het eerste contact gelegd is en er vertrouwen bestaat, zal iemand misschien ook gevoeligheden durven laten zien. Ook dan is het belangrijk dat je de verbinding in stand weet te houden door adequaat met emoties om te gaan. Hieronder bespreken we hoe je dat doet.
Video 2: oogcontact en knikken
Actief luisteren
Actief luisteren ziet er zo uit: je maakt oogcontact, je knikt geregeld en je humt. Zie het filmpje hierboven van een onbekende luisteraar. Hieronder zie je een videofragment van meesterinterviewer Oprah Winfrey met Kim Kardashian. Oprah komt bijna niet aan het woord, ze stelt voornamelijk vragen, ze knikt instemmend en ze humt waarmee ze de ander aanmoedigt om door te praten.
Video 3: oogcontact, knikken, hummen (Bron: Owntv)
Oefening
Oefen tijdens een gesprek met iemand je luistervaardigheden. Probeer zo weinig mogelijk te zeggen en alleen actief te luisteren. Het is prettig als je deze oefening doet met een proefpersoon aan wie je van tevoren kunt zeggen dat je wilt oefenen en aan wie je na afloop kunt vragen of deze zich gehoord voelde door jou. Oefenvragen zijn bijvoorbeeld waarom iemand in Delft is gaan studeren, waar iemand blij van wordt of wat iemand het komende weekend gaat doen.
Vervolgens kun je deze oefening natuurlijk zo vaak doen als je maar wilt in het 'echt'. Je zult merken dat veel mensen het prettig vinden als je meer luistert dan zegt.
Samenvatten en doorvragen
Naast actief luisteren is het belangrijk dat je ook met woorden laat zien dat je de ander belangrijk vindt en begrijpt. Je kunt dat onder andere doen door in je eigen woorden samen te vatten wat de ander zegt, of een woord te herhalen waar je meer over wilt weten. Als iemand zegt: "Ik word doodmoe van het zoeken naar een kamer", hoef je niet de hele zin te herhalen maar kun je bijvoorbeeld volstaan met 'doodmoe?' of 'een kamer?'.
Als je daarnaast doorvraagt op het onderwerp, zal de ander zich uitgenodigd voelen om nog meer te vertellen: 'Hoe lang ben je al bezig? Vertel eens over je ervaringen? Waar sta je ingeschreven?' Je wint door je belangstelling steeds meer vertrouwen.
Merk op dat de voorbeeldvragen bij voorkeur 'open' zijn. Dat houdt in dat je een omvangrijker antwoord verwacht dan alleen 'ja' of 'nee'. En je voorkomt met open vragen dat de vragen sturend worden. Vergelijk bijvoorbeeld de volgende open vraag 'Wat vond je van de introductieweek?' met de gesloten vraag 'Vond je de introductieweek leuk?' De gesloten vraag levert een heel kort antwoord op: ja of nee. Open vragen beginnen vaak met w-woorden of hoe: wanneer, wat, welke, hoe enz. Leer jezelf aan open vragen te stellen.
In het filmpje hieronder zie je een slecht en een goed voorbeeld van luisteren, samenvatten en doorvragen.
Pas er bij samenvattingen voor op dat je geen aannames doet. Check bij de ander of je interpretatie de juiste is. Zo voorkom je welles/nietes.
Video 4: Samenvatten, doorvragen (Bron: Don't quit your day job.net)
Samenvattende zinnen:
-
Dus als ik het goed begrijp...
-
Wat ik je hoor zeggen, is... Klopt dat?
-
Heb ik het goed als ik zeg dat je....
Doorvragende zinnen:
-
Kun je meer vertellen over...
-
Wat bedoel je precies met...
-
Wat betekent dat voor jou?
-
Hoe ziet dat eruit voor jou?
Open vragen:
-
Wat eet je graag?
-
Waar ben je goed in?
-
Hoe gaat het met je studie?
-
Waar woon je?
-
Wat doe je om je gedachten te verzetten?
Let op: w-vragen zijn goed maar kijk uit voor het woord 'waarom?'. Het woord 'waarom' impliceert vaak een aanname of een terechtwijzing, waarmee je de ander kleineert: 'Waarom kom je te laat? Waarom eet je geen vlees? Waarom was je dronken?' Daarom wordt in coaching dit woord liever vermeden. Als de vraag geen oordeel inhoudt, mag je natuurlijk wel 'waarom' vragen.
Complimenten geven
Heel belangrijk is ook om geregeld iets aardigs te zeggen over de ander: een compliment te geven. Je geeft de ander zelfvertrouwen door te zeggen wat diegene goed doet. Mensen die zich gewaardeerd voelen durven meer van zichzelf te laten zien en hebben er vertrouwen in dat ze taken kunnen oplossen (Rietdijk, 2009). Door de hele begeleiding heen is het dus raadzaam om aardige dingen te zeggen. In het filmpje hieronder een kort interview waarbij acteur Keanu Reeves complimenten krijgt over zijn jonge uiterlijk terwijl hij al vijftig is geworden. Complimenten maken een gesprek ook vaak wat soepeler.
In het begin zal het misschien even wennen zijn om aardige dingen te zeggen. In prestatiegerichte omgevingen lijken we dat verleerd. Toch blijkt uit onderzoek telkens weer dat mensen waardering nodig hebben om te presteren. Het is dus raadzaam je erin te bekwamen en gedurende het begeleidingstraject veelvuldig complimenten uit te delen!
Video 5: complimenten geven (Bron: Jimmy Kimmel live)
Aardige dingen zeggen:
-
Wow, vijftig! Hoe kan dat?
-
Een beperking en toch studeren aan TU Delft? Dat is heel bijzonder!
-
De hele dag in de UB en dan toch nog hier naartoe? Wat een energie!
-
Helemaal komen lopen vanaf Zuid? Wat een bikkel ben jij!
Omgaan met emoties
Als je iemand wat beter kent, zal hij/zij emoties durven tonen. Het is belangrijk dat je weet om te gaan met de emoties van de ander. In grote lijnen kun je zeggen dat je het beste eerst begrip en aandacht kunt geven aan emoties voordat je weer verder kunt praten op 'rationeel' niveau (Goleman, 2007). Maar welke emoties zijn er eigenlijk en waarom uiten we ze? We beperken ons hier tot de vier belangrijkste: blij, boos, bedroefd en bang.
-
Blije mensen willen hun vreugde delen.
-
Boze mensen willen stoom afblazen en verandering van de situatie.
-
Bedroefde mensen willen troost en begrip.
-
Bange mensen willen grip en zekerheid.
Begrip tonen en invoelend zijn (empathisch)
Het is voor iemand die emotioneel is fijn als je begrip toont voor diens gevoelens en er voldoende lang bij stilstaat. Soms bestaat een coachingsgesprek alleen maar uit luisteren en compassie tonen; realiseer je dat dat ook heel helend kan werken om de draad weer op te pakken. Relativering bij emoties werkt in ieder geval vaak averechts.
Hieronder wat voorbeeldzinnen die begrip uitdrukken. Natuurlijk kun je hier ook weer actief luisteren inzetten en doorvragen om de ander te stimuleren door te praten.
-
Blij: Wat heerlijk! Ik ben blij voor je! Wat zul je opgelucht zijn! Ga je het vieren zeker?
-
Boos: Wat erg! Ik zou ook ontploffen! Lieve help, wat een toestand! Niet te filmen dit! Balen zeg!
-
Bedroefd: Wat erg voor je. Wat is het leven toch oneerlijk soms. Wat zul je je machteloos voelen. Ik weet even niet wat ik moet zeggen.
-
Bang: Ach, wat een zorg! Als je niet weet waar je aan toe bent, heb je geen grip. Dat is heel moeilijk.
Pas er dus voor op dat je niet meteen met oplossingen komt of gaat relativeren. Het is de kunst om zo invoelend te zijn dat de ander zich echt gehoord en begrepen voelt. In het filmpje hieronder laat psycholoog Brené Brown zien hoe belangrijk empathie is. Ze laat het verschil zien tussen een snel trucje (medeleven) om zogenaamd begrip te tonen en echte empathie.
Video 6: Wat is empathie? (Bron: Brene Brown)
Oefening
Bekijk onderstaande video's waarin emoties getoond worden. Hoe klinkt jouw empathische reactie?
-
Blij: zangeres is blij met haar jurk. Hoe reageer je? (zelfs als je de jurk niet mooi vindt?)
-
Boos: auteur is boos vanwege ophef in de media over zijn boek. Hoe reageer je? (zelfs als je het begrijpelijk vindt dat zijn boek controversieel is.)
-
Bang: jongen is bang voor het ov omdat hij altijd met de auto gebracht wordt. Hoe reageer je? (zelfs als je vindt dat hij een aansteller is.)
-
Bedroefd: vrouw is bedroefd om de slachtoffers van een vliegtuigongeluk. Hoe reageer je? (zelfs als je vindt dat ze niet echt een betrokkene is en dus niet zo verdrietig hoeft te zijn.)
Copingstrategieën
Realiseer je dat ieder mens anders is en verschillende manieren heeft om met tegenslag om te gaan. De een gaat Netflixen, de ander wil uithuilen en weer een ander probeert negatieve gevoelens kwijt te raken door hard te gaan sporten. Copingstijlen hangen ook af van de situatie, de cultuur of in welke fase iemand verkeert; net als bij rouw zijn er verschillende stadia waarin iemand zijn gevoelens ventileert over het verlies, zoals ontkenning, boosheid, onderhandelen, verdriet en acceptatie (Kubler-Ross).
Het is belangrijk dat je jouw eigen strategie om met tegenslag om te gaan, niet oplegt aan degene die je begeleidt. Stem af waar de ander behoefte aan heeft. Wel kun je natuurlijk bespreekbaar maken of de copingstrategie die veelvuldig gehanteerd wordt (bijvoorbeeld uitstelgedrag door veel naar de kroeg te gaan) bijdraagt aan verbetering van de situatie.
Hieronder een lijst met copingstrategieën, deze is ontleend aan de UCL (Utrechtse Copinglijst). Over het algemeen luidt het advies te analyseren wat de voorkeursstategie is en andere stijlen uit te proberen die wellicht effectiever zijn (zoals actief oplossen en sociale steun vragen).
1. Actief oplossen (strategieën onderzoeken)
2. Verdoving zoeken (hard werken, verdovende middelen gebruiken)
3. Vermijding (ontkennen dat het er is)
4. Sociale steun (vrienden opzoeken voor troost)
5. Passief (afwachten tot het beter wordt)
6. Expressie emoties (boos en agressief zijn)
7. Geruststellende gedachten (het komt wel goed)
In dit PDF staat meer uitleg over copingstijlen.